ếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf một sinh-viên)NGUYỄN-CÁTM Ô ỉ dến Ba-lê dí đưực một năm. Từ một tlnh-ly êm-đềm đến một đô-***" thành náo-nhiẹt, đời 8ống tinh-thần dã đồi hẳn. Mối tuần không biể bao nhiêu chuyện u kỉch-thích ngưài học-sinh đa-cẳm và hiếu-kỳ. Cách một tháng trưórc, hôm bãi trưà.ig, tôi có dự cuộc diến-thuyết lứn-la Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfo của ông Herriot tại Sorbonne, và mới đây, tôi được dự-kiến cuộc tiếp-rước nhà thi-éT Paul Valéry tại Sinh-viêi học-xắ. Mẩy hôm nay, lại nghe người t
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
a nói buồi khai-giảng trường Đại-học Đa-ỉê sế rất long-trọng, vì trong dịp này sẽ có cuộc tặng phong Tiến-sĩ danh-dự. Thêm một lần nữa làm cho tôi rộnếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfười, chỉ có lá vàng roả lác-dác. Mặc dầu trời lạnh buốt, trưốT cửa trưởng Sorbonne, từng lớp ngưốỉ lũ-lượt kéo đến rẩt dông. Mấy ông lâo lụ-khụ chống cây dù chen bưó*c vái các sỉnh-viên nam, nữ. Đến trước cửa ưưò-ng, tôi dừng lại với người bọn đề dọc tẩm yết-thị lớn trên có mấy chứ in to : Rentrée s Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfoỉennelle des Facultés — Attribution du titre de Docteur honoris causa à M. Chandra Raman, physicien hindou (Buồỉ khai-giàng long-trọng Ờ trưồ-ng Đại-
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
học — Cuộc tạng phong Tiến-sĩ danh-dự cho ông Chandra Raman, nhà vật-lỷ-học Ân-độ). Trong chớp mắt, tôi thấy lại buòi thi Vấn-khoa Tiến-8Ĩ mà tôi đượcếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfhát đối-đáp Ờ Việt-nam. (Essai sur les chansons croisées au Vietnam). Tôỉ thấy lại phòng thỉ với nhứng tưựng-đồng cao lớn của các Vắn-nhân, bác-học trứ-danh đứng hai hàng nghiêm-nghị từ ngoài cửa đến trong phòng. Tôi thấy lại cái bàn dài trải thảm xanh, trên có mấy chồng sách, và dối-dỉện vốù năm ôn Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfg Giám-khảo đạo-mạo, một sinh-viên Việt-nam đang ngồi lắng nghe chấm-chỉ đề binh-vực tư-tưởng, ý-kiến mình. Rồi tồi tự hòi : bôm nay, cuộc lễ tặng-pho
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
ng Tiến-sĩ danh-dự sẽ khác với cuộc thí Vấn-khoa liến-sĩ nhứ thếnầo ? Người được tặng phong có cần đối-đáp với các vị giám-khẳo nghiêm-khẳc như tôi đãếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfo :Grand amphitheatre de la Sorbonne (Đạỉ diễn-đàì trường Sorbonne). Có tấm bảng chĩ cho các sinh-vỉên phầí lên ngồi trên gác, đề tầng dưới cho khách và cha mẹ học-sinh. Tôi theo các bạn lên tầng trên, ngồi ngó xuống sân-khấu đẵ thấy sắp-đặt trang-hoàng. Sỉnh-vỉên nam, nữ cố đủ hạng d?i-diện cho các Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf nước. Phía trước tôi, có mấy anh nhỏ người, đeo kính, nói chuyện xầm-xì, gật đầu lia-lịa, ngói kế mấy anh cao lớn, chải chuốt, bằnh-bao, nổi tiếng An
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
h vái một giọng hơi trọ-trẹ, Đó là sỉnh-vỉên Trung-hoa ngồi bên cạnh sinh-viên Mỹ. Hai cô tóc vàng, dôi mắt xanh biếc với gương mặt ngây-thơ là nứ-sinếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfh vĩ-đại của Puvís de Chavannes vS trên vách tường làm bối-cảnh cho sân-khấu và nhan-dề là : Le Progrès (Cuộc tiến-bộ) thì dàn nhạc bên góc tay trái đẵ tròi bản Quốc-thiều và các thính-giả trên dưới trong gian phòng đều rùng rùng dứng dậy. Các cặp mắt đều hướng về phía tay phải nhìn các nhằn-vật chá Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfnh-thức từ ngoài cửa bước vào. Đi trước là một vị nghỉêm-trang, vẻ mạt hiền-từ, với bộ rằu mép vuốt cong lên. Kế đó là một vị to béo thấp hơn, đầu sói
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
, mạt hồng-hào1 vui vè. Cà hai đều mặc đồ đen, áo jaquette dàỉ. Người ta thì. thào nói đổ là ông Giám-Quốc và ông Tòng-trường Giáo-dục. Đi kế dó là cáếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfạc lễ-phục : áo rộng, tay có viền khoanh trắng, trên vai trái choàng khăn vàng hoặc đỏ, viền bìa trắng, buông xuống hai bên. Các vị lần-lượt bước lên736sân-khấu và ngồi theo ngôi thừ đá định trước. Hàng đầu, ngồi gỉưa^là^ỗng Giám-Quốc, bên tay phải là ống Tòng-trưởng Gíáo-dục, kế đó là các vị thưựng Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf-khách trong chá íh-giới. Bên tay trái là ông Viện-trườhg trường Đại-học, các vị khoa-trưởng. Trong hùng ghế sau, ngồi theo dẫy khăn vàng, tôi chú ý t
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
hấy cá: vị gỉán-sư triết-học và văn-học : Ông André Lalande với chòm râu bạc hớt vuông ; Ông Daáỉel Mornet vớỉ vẻ mặt nờ-nang, linh-hoạt. . . Nhưng ngếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfngười ngồi yên nơi khách-vị, ông Vỉện-trưởng dứng lên bước ỉại cái bàn nhò trài thàm xanh đọc bài diến-văn khai-mạc. Ong nhắc lại công-cuộc giáo-hóa trong một nấm qua Ở trường Cao-đằng và chĩ vạch những chố tiến-bộ khả-quan. Ông nhắc lại uy-tín của các giáo-sư trứ-danh quỉ-tụ Ở Ba-lê, nhờ đó các sỉn Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfh-vỉên ngoạỉ-quốc đến học ờ thủ-đô Pháp càng ngày càng đông-đảo. Ngoài phậa-sự giáo-dục, các gỉáo-sư còn dè ý đến công-trình sáng-tác phát-mính của cá
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
c nhà bác-học ngoại-quốc. Do đó năm nay mới có cuộc tặng-phong chứ: Tiến-sĩ danh-dự cho ông Chandra Raman. Rồi ông trao lời cho ông Jean Perrin,nhà thếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.PdfngRaman vànhò"sự cố-gắngtận-tụy với khoa-học, ông dã tìm ra dịnh-luật về vật-lý quang-học lấy tên là effet Raman. Kế đó, õng giải-thích công-dụng củasự phát-minhấy và tò ývuimừng tử' dây về sau, trong giới khoa-học sề cóthêm mộtnhàthông-thái nứa.Ông Perrỉn dứt lời, côìg-chúng vơ tay vang dậy và dàn Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfnhạc đánh một bản chio mừng nghe rất nồìg-nàn hấng-hái. Kế dó, một nhóm nữ-sính-viên do một nữ giáo-sư điều-khièn, hát một bài tán-tụng phụ-họa theo ý
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
-nghĩa của bản nhạc vừa nghe.-- Dứt bài hát, ông Raman đứng lên đọc bài dịến-vấn dáp tạ. Ồng trạc độ 45 tuồi, người hơi gầy, mặt thon, với cặp mắt sánếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdflời cho một giáo-$ư Anh-văn đứng lên dịch bài diễn-vẵn ra tiếng Pháp. Ông Raman cho biết ông rất hằn-hạnh được giới khoa-học Pháp dề ý đến. Cuộc tặng-phong ấy làm ông rất cảm-động, nhưng ông nghe mình van còn thấp-kém đối với danh-dự hôm nay. Tuy vậy, ông ước-mong được tiếp-tục công-vỉệc tìm-kiếm cù Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfa ông d’i làm cho xứng-đắng với các bực Thầy dã đào-tạo ra ông, nhứt là các nhà bác-học nước Anh và nước Pháp là hai xứ tiền-phong về khoa học trong t
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
hời cận-đại. Ông thuật lại cuộc phát-minh cùa ông và cho biết trong trường hợp nào ông đã tìm ra định-luật về quang-học.737Sau rốt, ông ươc-mong thế-gếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfghinh ; các học-sinh đều đứng dậy đong-thanh la lớn :Raman vạn-tuế I Khoa-học vạn-tuế I Kế đó, ông Tòng-trương Gìáo-dục nghiêm-trang đứng lên ứng-khầu khen tặng ông Raman là một nhà bác-học chân-* chánh đã làm rạng rỡ cho nước nhà, khiến các ngoại-bang đều biết người Ấn-độ là một dân-tộc thông-minh Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfvà sằu-sắc. Ngài nổi : Ông Raman rất xứng, đáng là đồng-bào của Gandhi và Tagore và từ dây về sau, ông sẽ chiếm mộ1 địa vị ngang hàng với các nhà bác-
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
học trên thế-giới. Rồi ông Tồng-trưởng bước lại gần ông Raman, trịnh-trọng đưa cho ông một cuốn giấy và một cái hộp vuông sơn bóng-loáng. Ông Raman đứếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfsằu khấu, các nhân-vật đều đứng dậy, dàn nhạc trồi lên tưng-bừng xen lấn với tiếng hắt tán-dương. Tôi theo các bạn sinh-viên lần bước xuống lầu. Ra đến cừa, vấn còn nghe tiếng hắt của cắc nữ-sinh đưa theo như khuyên mài, thúc-đày con người đến côi sáng-tác tìm-tòi, là chơ vỉnh-dự đang chờ đợi. Tôi n Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfghe long rung-động lạ-thường, thấy mình như đưọ-c chút thơm lây, mặc-dầu không đồng-hương với nhà thông-thái An-độ. Tôi thấy một nước dù bị kìm-hãm cũ
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
ng cố cơ mở mặt với ngoại-bang bằng cách sàn-xuất những người con thông-mỉnh. lơi-lạc, làm rạng-rơ cho gỉống nòi. Tôi thấy mục-dích tối cao của khoa-hếộ Mỡl - SỐ 7THÁNGVAN - HÓA4»-SAW• •- 'í' ’CO’-QUAN VẮN. HÓA VIET-NAMSAIGONbọ Ọưốc-GIA GI11O-DỤC XuẦt-bÀncuộc LỄ TẶNG PHONGTIÉN-Si DANH-Dự(Hoi-ký cùa Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf mạnh gót giày trên đường, làm vang-dội đến một tòa nhà bên tay trổi. Tôi ngằng trông lên, thấy một hàng cột to-tưómg và trên nổc tròn cổ hàng chữ chạm vàng : Aux grands hommes ỉa Patrie reconnaissante (đối với các vĩ-nhần Tồ-quốc ghi ơn). Tôi bơng nhớ đến ông bà Berthelot đá thờ trong ẩy và liên tư Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdfởng đến Claude Bernard, Pasteur là những nhà thông-thái đã có công nhiều với nhân-loại. Tôi dừng lại xem hai pho tượng cùa Corneille và Rousseau dứng
Van-Hoa-Nguyet-San-So-7-_.Pdf
nghiêm-nghị hai bên. Bình-thường di qua dằy, tôi ít khi đề ý đến ; nhưng hôm nay tôi cảm thấy hai vị như có vẻ nghiêm nghị lạ thường, như bièu-lộ nhữn